Peru hamsisi: neden yemek için değil de yem için?

Su ürünleri yemlerinin temelinde kullanılan hammaddelerin içinde halen küçük ve yağlı balıklardan elde edilmiş unlar üst sıralarda bir yerlerde. Alternatif protein kaynaklarının balık ununun yerini kullanılması üzerine yapılan çalışmalar da dünyanın dört bir yanında son sürat devam ediyor. Burada, her ne kadar Peru hamsisi üzerinden bazı bilgiler verecek olsak da, aslında Karadeniz'den düzenli olarak hamsi çeken bizler de kendimize bazı başlıklarda ayna tutuyor olacağız.

Peru hamsisi, doğada yaşayan herhangi bir balıktan daha zengin EPA ve DHA doymamış yağ asidi konstantrasyonuna sahiptir. Pasifik okyanusunun kıyılarından tutulan bu balık, tıpkı bizde de olduğu gibi bütün olarak da tüketilirken aynı zamanda balık yağı kapsüllerinde kullanılmak ve balık yemlerine katılmak üzere un olarak işlenmek üzere de katma değerlendirilmektedir. İnsan tüketimindeki nispeten düşük oran, hamsiyi bir hammadde olarak kullanan sanayiyi ve Peru Hükümetini, yerel toplulukları çok değerli bir besin kaynağından yoksun bırakmakla itham etti. Bununla birlikte taze, konserve veya donmuş halde hamsi tüketimini teşvik etmek için oldukça fazla çaba sarf edilmesine rağmen, bu halen pazar çok küçük.

Peru'da hamsi tüketimini azaltan başlıca başlıklar neler:

1. Peru'da yapılan balık avcılığında ayrıca uskumru, büyük uskumru ve palamut gibi ekonomik ve lezzet yönünden daha cazip türler de yer alıyor. Peru'daki su ürünü tüketicisi olan hane halkları hamsiyi bu gibi türlere tercih ediyor.
2. Hamsi, çabuk bozulabilen ve kırılgan bir balıktır. Depolama ve lojistik operasyonları diğer balıklara göre daha zahmetlidir.
3. 1960 yılından beri Peru'daki sanayi ve hükümet hamsi tüketimini arttırmak için yatırım yaptı fakat yatırımlar istenilen sonuç sınırlı kaldı.
4. Hamsinin belirgin ve güçlü tadı hamsiyi yemeyi nispeten zevksiz kılmakta. Bu nedenle, yapılan büyük bütçeli tanıtımlara rağmen hamsi az miktarda tüketilme eğilimindedir. Danışılan antropologlara göre, insanların yeme alışkanlıklarını değiştirmek, dinlerini değiştirmekten daha zordur.
5. Balık unu ve balık yağının suda ve hayvansal diyetlerde stratejik olarak kullanılması, daha yaygın olarak kabul edilen ve tüketilen balık ve diğer hayvansal proteinlerin miktarlarını daha verimli bir şekilde üretilmesini sağlar. Bunlar, aslında doğrudan tüketim pazarının güçlü olduğu ürünlerdir.
6. Peru hamsisinden elde edilen balık unu ve balık yağı üretim miktarı, dünyadaki balık yetiştiriciliği operasyonları için gerekli olan gereksinimlerin% 50'sine eşdeğerdir ve bu nedenle küresel gıda güvenliği üzerinde önemli bir olumlu etkiye sahiptir.

Geçmişte neler oldu?

Bölgedeki balıkçılık faaliyetleri içinde önemli bir yere sahip olan Peru hamsisinin bölgedeki halk tarafından daha fazla tüketilmesini sağlayarak bu su ürününün değerli protein kaynağının doğrudan halkın faydasına sunulmasını sağlamak için Peru'da su ürünleri endüstrisi ve ve hükümet tarafından bazı kampanyalar yürütüldü ve tüketimi daha fazla kılmak için yatırımlar yapıldı.

1. Yaklaşık 2.730.000 ABD doları tutarındaki cari bir yıllık bütçeyle, hamsi ve diğer türlerin besinsel faydalarını ve ayrıca hazırlanma reçetelerini yayan “Comer pescado” adlı Üretim Bakanlığı programı yayınlandı.
2. Şimdi Qali Warma olan Ulusal Gıda Yardım Programı bitmiş ürünleri için 1.000 ton hamsi kullanıyor.
3. Ulusal Balıkçılık Topluluğu, 2005 yılından bu yana ulusal festivallerde tanıtım kampanyaları yürütmektedir.
4. Ordu ve diğer sosyal programlar 2005 ve 2011 yılları arasında kullanıcı isteğine bağlı olarak ortalama gıda bütçelerinin % 6'sını hamsiye ayırdı.

Sonuçlar, 2005 ve 2011 yılları arasında tüketimde hafif bir artış olduğunu, 2011'de 125.000 tonluk pik miktarın direk olarak insan tüketimine yönlendirildi. Bu rakam bütün hamsilerin % 1.75'ine ve tüm balıkların % 1.5'ine tekabul etmekte. Ancak, kamu kurumları için satın alma zorunluluğu ortadan kalktığında tüketim, piyasa tercihlerini yansıtarak önemli ölçüde azaldı. Son yıllarda, insan tüketimi için yaklaşık 60.000 ton olan rakam, 2011 yılındaki pik noktanın yarısı kadar.

Buna rağmen Peru'daki su ürünleri şirketleri taze, dondurulmuş, konserve ve kurutulmuş gibi katma değerli hamsi ürünleri geliştirmiştir. Fakat tüketim alışkanlıklarında ki aşılamayan sınırlar nedeniyle satışlar düşük kaldı. Balıkçılıkla uğraşan şirketler hamsi ürünlerini “Peru sardalyası” adıyla pazarlayarak ihracatı teşvik etmeye çalışıyorlar ama 2016'da yalnızca 8.500 ton ihracat yapılabildi.

İleriye doğru bakmak

Peru, dünyadaki balık unu ve balık yağı üretiminde başı çeken ülkelerden birisi olmaya devam edecek, böylece dünyaki su ürünleri üretimi de sürdürülebilecektir. 41 milyon tonluk çiftlik balığını besleyebilmek için (yıllık rakamlarda son tahminler) dünya 9 milyon ton bütün balığı yeme çevirmeye gereksinim duyuyor. Diğer bir deyişle, balık unu ve balık yağı üretiminde kullanılan bütün balıkların her tonu, dört tonun üzerinde çiftlik balığı üretimine imkan tanımaktadır.

Diğer kullanımlara gelince, Peru Hükümeti, ülkenin balıkçılık ve su ürünleri endüstrisinde Dünya Bankası'ndan ve kamu bütçesinden sağlanan fonlarla birlikte 120 milyon ABD doları değerinde bir inovasyon projesi uygulayacak. Bu projenin, hamsilerin doğrudan insan tüketimini arttırmaya yönelik girişimleri finanse etmesi bekleniyor. 2017 Brussels Seafood Expo'da piyasaya sürülen yeni bir marka olan “Super Foods Peru”, hükümet tarafından hamsi, uskumru ve uskumru gibi yağlı balıkların deniz ürünleri ihracatını teşvik etmek amacıyla geliştirilmiştir.

Hamsinin doğrudan insan beslenmesinde kullanılmasını sağlanmasının bir diğer yolu da besin zenginleştirmesinden geçebilir. Hamsi proteinlerindeki yüksek besleyici amino asitler şu anda süt, portakal suyu ve yemeklik yağ gibi farklı yiyecekleri zenginleştirmek için kullanılmaktadır. Bu pazarı daha fazla teşvik etmek için SNP (Sociedad Nacional de Pesqueria), insan beslenmesini ve sağlığını destekleyecek yeni ürünlerin geliştirilmesine yönelik teknolojik çözümler bulmak için bir program geliştirmiştir.

SNP aşağıdakilere odaklanarak 2021 yılına kadar geliştirilecek dört özel proje belirlemiştir:

• İnsan tüketimi odaklı hamsiden protein bileşenleri elde etmek için teknolojik işleme
• İşlevsel ve besleyici bir bileşen olarak protein konsantresi
• EPA ve DHA yönünden yüksek içerikli ile kokusu giderilmiş omega-3 bazlı besin takviyeleri
• Balıkçı teknelerinde balıkların saklama koşullarının iyileştirilmesi.

Peru Hükümeti ve özel sektörün gösterdiği çabalarına rağmen Peru hamsisi doğrudan insan tüketiminde ülkede diğer türlere göre çok düşük bir seviyede kalıyor. Bu, yem için kullanılan balık türlerinin doğrudan insanlara daha iyi beslendiğini varsaymanın yanlış anlaşıldığını gösteren ilginç bir vaka çalışmasıdır. Bu durumda, ülkede tüketime daha uygun başka türler varlığından söz edilebilir ve bu türler piyasada daha çok tercih edilirler.

Diğer taraftan, bu türün balık unu ve balık yağı temini yoluyla dolaylı olarak tüketilmesi küresel nüfusu su ürünleri yetiştiriciliği ile beslemektedir. Peru Su Ürünleri ve Balık Yetiştiriciliği Başkan Yardımcısı Hector Soldi, Perulu hamsi balıkçılığının dünya su ürünleri yetiştiriciliğine katkısının altını çizdiği 2017 BM Okyanus Konferansı'nda bu açıklamayı yaptı. Benzer şekilde, FAO'nun Balıkçılık ve Su Ürünleri Politikaları Direktörü Prof. Manuel Barange, SeaWeb Seafood Summit 2017'de düzenlenen ve balıkların yemleri tavuk veya domuzlardan daha etkili bir şekilde proteine dönüştürdüğü Su Ürünleri Sürdürülebilirlik toplantısında vurguladı. Bu nedenle, “Kendimizi beslemek için hayvanları büyütmek zorunda kalırsak, balık çiftçiliği bunun için çok etkili bir yoldur” cümesinin altını çizfi. Bu vaka çalışmasında belirtilen görünümler sadece küçük pelajik türlerin bol bulunduğu Peru'ya özgü değil, diğer bölgelerde de yaygındır.

Bu içerik, iffo.net adresindeki yazıdan Türkçe'ye adapte edilmiştir.